Türkiyede ISO standartlarına yönelik inceleme - ISO27001 ve ISO22301

Bu yazı ile ISO yani International Standart Organisation tarafından yayınlanan araştırma sonuçlarına göre özellikle Bilgi Teknolojileri alanında yüksek önem arz eden Bilgi Güvenliği sertifikası ISO27001 ve İş Sürekliliği sertifikası 22301 özelinde biraz daha detaylı bakarak çeşitli tespitler yapmaya çalışacağım.

 

Araştırma sonuçlarının kendisine buradan erişebilirsiniz.

 

ISO tarafından gerçekleştirilen bu araştırmada ISO tarafından sunulan toplamda 8 adet sertifikaya sahip kurumların sayıları ülke-ülke, kıta-kıta paylaşılmaktadır. 2006 ve 2014 yılları arasında sertifika sahibi kurum sayısı, 2006-2011 yılları arasında sertifikası geri alınan(with-drawn) kurum sayısı istatistikleri ülke ve sektör bazında paylaşılmaktadır.

 

Araştırma kapsamında ele alınan 8 sertifikaya yönelik rakamlar aşağıdaki gibidir;

ISO27001

Türkiye açısında ISO27001 sertifikası ve Dünyadaki toplam sertifikalar ile karşılaştırılmasına yönelik rakamlar ve tespitlerim aşağıdaki gibidir;

Yıl	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014
Dünya	5797	7732	9246	12935	15626	17355	19620	22349	23972
Avrupa	1064	1432	2172	3563	4800	5289	6379	7952	8710
Türkiye	10	27	33	86	117	100	132	181	224

Yüzdesel anlamda baktığımız zaman ise durum şu şekildedir;

Yıl	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014
Avrupa	0,94%	1,89%	1,52%	2,41%	2,44%	1,89%	2,07%	2,28%	2,57%
Dünya	0,17%	0,35%	0,36%	0,66%	0,75%	0,58%	0,67%	0,81%	0,93%

Ülkemizde özellikle BTK gibi düzenleyici kuruluşların yasal mevzuat tarafında getirdiği zorunluluklar sayesinde ISO27001 sertifikasına ilginin artmasına rağmen Dünya ölçeğinde özellikle büyüme açısında teknolojiye önem veren ülkelerin oldukça gerisinde olduğumuz görülmektedir.

 

Dünyadaki rakamlara baktığımızda da Bilgi Teknolojileri süreçlerinde Güvenliğin özellikle Japonyada çok önemsendiği ve Japonyadaki sertifikalı kurum sayısının diğer ülkelere göre açık ara önde olduğu göze çarpmaktadır.

 

ISO27001 açısında geri alınan sertifikalar değerlendirildiğinde ise rakamlar şu şekildedir;

Yıl	2006	2007	2008	2009	2010	2011
Dünya	31	112	70	824	357	1798
Türkiye			8	16	3	256
Oran	0,00%	0,00%	11,43%	1,94%	0,84%	14,24%

Geri alınan sertifika rakamlarından hareketle bir zamanlar kurumların proje listelerini süsleyen, tonlarca para ve iş gücü ayrılarak, danışmanlık hizmetleri alınarak gerçekleştirilen projeler sonucu edinilen ISO27001 sertifikalarını olanca hızı ile kaybediyoruz.

 

Sertifika alınana kadar harcadığımız onlarca efor, sonrasında durumu korumak ve geliştirmek için çaba gösterilmediği için olduğu gibi çöpe gidiyor.

 

Sunulan sertifikaları almak için süreçleri iyileştirmek, işletilen süreçleri yazılı hale getirmenin yanı sıra bu süreçleri sürekli iyileştirmek, geliştirmek, işletme sürecindeki başarımı ölçmek başka bir deyişle yapılan değişiklikleri sürekli yaşatmak çok önemlidir.

 

ISO22301

 

Araştırma kapsamında ele alınan ve İş Sürekliliği açısından önemli olan ISO22301 sertifikasına göre ise durum biraz daha farklı. Sertifikaya sahip toplam ülke sayısı 51 ve bunlardan birisi de Türkiye. Öncü ülkeler kategorisine sokabiliriz Türkiyeyi çünkü dünyada en çok sertifika sahibi ülkeler arasında 39 sertifika ile 10. sırada yer alıyor. Dünyadaki toplam sertifika sayısı ise 1757.

 

Dünya geneline bakıldığında Avrupalı sertifikalı kurumların ağırlığı göze çarpmaktadır. İş sürekliliğine verilmesi gereken gerçek önemin anlaşılması ile birlikte sertifikalı kurumların sayısının artacağını, İş sürekliliğine yönelik gerekli sistemlerin ve süreçlerin tasarlanması yönünde bir eğilim olacağını söylemek yanlış olmayacaktır.

 

ISO22301 sertifikasına yönelik rakamlar aşağıdaki gibidir;

Yıl	2014
Dünya	1757
Avrupa	593
Türkiye	39
Avrupa	6,58%
Dünya	2,22%

Kıssadan hisse; sertifika edinmenin yanı sıra o sertifikanın sürekliliğinin sağlanması hatta ve hatta sertifikanın kendisinden ziyade süreçlerinizin geliştirilmesi ve standart içerisinde önerilen başlıkların süreçlere uygulanması, uygulamaların ölçülmesi, değerlendirilmesi, sürekli iyileştirilmesi işin kalbinde yer almaktadır ve çok önemlidir. Görünen o ki, ülkemizde ISO27001 sertifikasının elde edilmesi için gerekli adımla atılmış, maalesef hedef olarak sadece sertifika alınması konulduğu ve öncelikli olduğu için sertifikaların sürekliliği sağlanamamıştır.

ISO22301 için aynı hususta yorum yapmak için oldukça erken. Ülkemiz sertifikalı kurum sayısı açısında şimdilik ilk on içerisinde. İş sürekliliğinin önemi daha iyi anlaşılması ile birlikte temenni elbette lider konumunu koruması ve 27001 sertifikasının başına gelenlerin 22301'in başına gelmemesi. Hatta bir adım ötesi ISO27001 sertifikasının yaşatılmasının ve sürekliliğinin sağlanmasının daha önemli olduğunun kurumlara doğru anlatılması büyük önem taşıyor.

CISA (Certified Information Systems Auditor) Sertifika sınavına nasıl hazırlanmalı?

14.11.2016 tarihli güncelleme: Sınavın uygulanmasında, soru sayısında, Domain ağırlıklarında değişiklikler mevcuttur. Bütün değişiklikleri değerlendirdiğim ve paylaştığım yazıma buradan ulaşabilirsiniz. Sınava hazırlanmak ile ilgili önerilerimi okuduktan sonra güncel bilgiler için güncel yazıma göz atmanızı öneririm.

Geçenlerde ISACA İstanbul’da CISA Hazırlık Eğitimine ilişkin gelen bir mail Eylül 2013 ayında yapılan CISA Sınavına ilişkin tecrübe ve anılarımı hatırlamama vesile oldu. Bu sebeple uzun zamandır aklımda olan sertifika sınavına hazırlanma ve sertifikasyon sürecine ilişkin blog yazımı yazmaya karar verdim. 2013 yılı için 14 Aralıkta yapılacak sınava ilişkin hazırlık eğitimine ilişkin detayları buradan bulabilirsiniz.

Bu yazıyı okuyorsanız şayet yüksek olasılıkla sertifikayı almaya adaysınız. Muhtemelen de bankacılık ve finans sektöründe denetim, risk ya da iç kontrol alanlarından birisinde çalışıyorsunuzdur. Gerçi artık çoğu sektörde BT Denetim yüksek öneme sahip fakat Bankacılık Finans sektöründe yasal mevzuatla da bir adım önde olduğunu söylemekte fayda var. Faydalı olması düşüncesi ile yazıda süreci detayı ile anlatmaya çalışacağım.

Öncelikle sınav artık yılda 3 kere yapılıyor. Eskiden Haziran ve Aralık aylarında yapılan sınavlara ek olarak bir de Eylül ayları eklendi. Tek bir farkla Eylül ayında rutin zamanda yapılan lokasyonların hepsinde yapılmıyor sınav, liste ise ISACA International web sayfasında yayınlanıyor. İyi haber bu listede İstanbulun olması. J

Öncelikle kendinizi hazır hissettiğiniz ve iş yükünüze göre çalışmak için zaman ayırabileceğiniz oturumu belirleyin ve bu tarihe göre hazırlıklarınızı yapın derim. Sınava erken kayıt olmanız dahilinde erken kayıt imkanından yararlanıp, daha uygun bir ücretle kayıt gerçekleştirebiliyorsunuz. Kayıt işlemlerini web sitesi üzerinden gerçekleştirdikten sonra size detaylı bir mail ile bilgilendirme yapılıyor. Sınavdan yaklaşık bir ay öncesine kadar da sınava giriş belgeniz mail adresinize geliyor. Burada dikkat edilecek husus belgenin çıktısının sınav esnasında, resminizin yer aldığı bir kimlikle birlikte yanınızda olması. İki belgede de isimlerin aynı olması bir diğer önemli nokta. Sınav günü tecrübelerimi ayrıca paylaşacağım.

Sınavın yapısından bahsetmek gerekirse sınav 5 alandan oluşuyor. Bu alanların başarı puanınıza etki eden ağırlıkları farklı. Alanların isimleri ve ağırlıkları şu şekildedir.

Domain 1	The Process of Auditing Information Systems	%14
Domain 2	Governance and Management ıf IT	%14
Domain 3	Information Systems Acquisition, Development and Implementation	%19
Domain 4	Information Systems Operations, Maintanance and Support	%23
Domain 5	Protection of Information Assets	%30

 Görüleceği gibi neredeyse yarıdan fazla ağırlık 4. ve 5. Alanlarda. Teknik temelli bir denetçi olarak en sevdiğim alan Domain 5. Şifrelemelerdi, politikalardı okurken zaman nasıl geçiyor anlamıyorsunuz bile. Denetim tarafından geliyorsanız teorik anlamda öğrenmeniz gereken ciddi konular bu alanda sizi bekliyor.

Alanları hızlıca değerlendirirsek ilk domain bilgi teknolojilerin denetimine ilişkin genel kavramlar, yıllık denetim nasıl yapılır, yıllık planlama, denetim yaparken dikkat edilecek hususlardan tutun da denetim yöntemlerine kadar temel bilgileri içeriyorlar. Alanda yeni olan ve teknik temelli olan arkadaşların zorlandıkları kısımlardan birisi demek yanlış olmayacaktır. Teftiş kökenli üstadların ise normal teftişle örtüştüğü için zorlanmayacakları bir alan. İkinci alan ise COBIT 5’le birlikte de üzerinde önemle durulan yönetim ve yönetişim kavramlarını detaylandırıyor. Üçüncü kısım hizmet alımları, yazılım geliştirme süreçleri, uyarlamalarda denetim gibi konulara değiniyor. Domain 4 rutin operasyonlar, bakım ve destek faaliyetlerinin tanımları ve yapılacak denetimleri örnekliyor. Son alan ise Bilgi varlıklarının güvenliğine yönelik detaylı bir alan. Politikalar, güvenliğe yönelik teknoloji ve çözümler ve bu alanların denetlenmesine ilişkin başlıkları içeriyor. Güvenlik ilgi alanınız ise keyif alacaksınız.

 Gelelim çalışma kısmına. Herkesin çalışma alışkanlıkları ve öğrenme yöntemleri farklıdır elbette. Bu sebeple genel olacak hususları paylaşıyor olacağım. Bu sınava ilişkin bir gerçek ise bol okumanız ve çalışmanızın gerektiği. Sınava ilişkin ISACA kaynaklarının yanı sıra çeşitli kitap evlerinden yayınlanmış çeşitli kaynaklar da mevcuttur. Öncelikle ISACA kaynaklarını elbette öneririm. Dilini çok resmi buluyorum, örneklerle açıklanması daha işime gelir, zamanım da oldukça boldur diyebiliyorsanız diğer kaynaklara bakabilirsiniz. Fakat bu işin olmazsa olmazı CISA Review Manual 201X olacaktır sizin için. ISACA kaynaklarına şu adresten ulaşabilirsiniz.

ISACA kaynaklarını tanıtmak istersek CISA Review Manual öncelikle okumanız gereken kaynak. Mümkünse kavramları genel öğrenmek üzere okuduktan sonra ikinci gözden geçirme ile kavramları iyice oturtabilirsiniz. Bölümlerin sonundaki örnek sorular ile konuları pekiştirebilirsiniz.

İkinci önemli kaynak ise CISA Practice Question Database. Sınavın soru yapısına alışmak ve okuduğunuz konuları özümsemek adına önemli bir kaynak. Yukarıda bahsettiğimiz alanlara ilişkin 1200 civarında soru mevcut bu kaynakta. Sınava örnek olabilecek bir adet de 200 soruluk deneme sınavı. Sertifikasyona yönelik denetim mantığını daha iyi oturtmak adına şiddetle öneririm.

Bu kaynakların yanı sıra CISA Review Questions, Answers & Explanations 2013 Supplement yeni 100 adet sorunun yer aldığı örnek bir soru kitapçığı gibi düşünebilirsiniz. Ben çalışırken kullanmadım. Daha da çok soru çözmek istiyorum diyorsanız faydalı olacaktır eminim.

ISACA’nın resmi kaynaklarına ek olarak aklıma gelen David Cannon tarafından yazılan Study Guide. Şu ilk sayfasında Deniz Feneri resmi olan. 2011 yılında yazılmış bu kitabın üçüncü baskısına ulaşmak mümkün. Bu kitap Review Manual kadar faydalı olur mu derseniz örneklerle bazı konulara açıklık getiriyor kısmına katılırım. Bol vakti olanlar için ek kaynak olabilir diye düşünüyorum. Kavramları detayı ve bazı yerlerde örnekleri ile iyi açıklamaktadır. Bir de Peter H Gregory tarafından 2010 yılında yazılmış, McGraw Hill yayını olan All-in-one CISA Guide isimli bir kitap mevcut. Lakin benim pek inceleme ve bakma şansım olmamıştı.

Kendi imkanlarınızla çalıştığınız, domainleri oturttuğunuza emin olduktan sonra şiddetle tavsiye edebileceğim diğer bir uygulama ISACA İstanbul Chapter tarafından verilen CISA Hazırlık Kursları. 5 muhteşem gün sonrasında Kaya Kazmirci ve Murat Lostar kafanızda kalan soru işaretlerini ve kavram kargaşalarını bir çırpıda çöpe atıyor. 5 gün süren eğitimlerde 5 domaine hızlıca değiniliyor. Önemli ipuçları paylaşılıyor. Sorular üzerinden geçiliyor. Eğitim bittikten sonra farkını gerçekten anlıyorsunuz. Eksik olmasınlar bizi 5 gün boyunca en güzel şekliyle ağırladılar ve tecrübelerinden istifade etmemizi sağladılar. Bu eğitimleri ayrıcalıklı kılan ise bu iki değerli insanın sektör tecrübelerini paylaşmaları konuları birebir yaşadıkları örnek olaylar üzerinden somutlaştırmaları.

Sonrasında geldik çattık sınav gününe. Tatlı bir heyecan duyuyor insan. Eğitim sistemimiz gereği ömrümüz sınavlar ile geçse de CISA bir farklı. 4 saat ve 200 sorudan oluşan bir sınav. Tıpkı KPSS gibi soru kitapçıkları ve optik formlar üzerinden bizlerin yabancılık çekmeyeceği şekilde yapılıyor. Aynı salonda ISACA sertifika sınavlarının hepsi yapılıyor. Benim girdiğim sınav Kozyatağı'nda bir otelde yapılmıştı. Merkezden kulak tıkaçlarına kadar detaylar düşünülmüştü. Sınav esnasında makul sürelerde ihtiyaçlarınıza yönelik giriş çıkış yapabiliyorsunuz. Günümüzde Türkiyede yapılan sınavlardaki gibi her adaya potansiyel kopyacı muamelesi ile karşılaşmıyorsunuz. Rahat bir ortamda oluyor, bitiyor her şey.

Sınav bitince de ayrı bir evre başlıyor. Sonuçların açıklanmasını beklemek. Artık sınavların da sıklaşması ile birlikte sonuçların açıklanması tam 5 hafta alıyor. Size her alan için puanlarınızı içeren bir mail geliyor. Sonuç olumlu ise içiniz içinize sığmıyor, tadına doyum olmuyor J

Sınavı geçtiniz ya gerisi kolay. Sertifika sahibi olmak için toplamda beş yıl BT denetimi tecrübesine sahip olmanız gerekiyor. Lisans ve/veya Yüksek Lisans eğitiminin 2 yıl, üniversitede okutman olarak görev yapılmasının her hangi bir üst sınır olmaksızın her iki yıl başına 1 yıl, BT denetimi harici denetim tecrübesinin maksimum 1 yıl ikame etmesi ile toplamda beş yıl tecrübe dolduran CISA adaylarının başvuruları merkezi olarak değerlendiriliyor. İkameler değerlendirilirken adayın en az 2 yıl BT denetim, kontrol, risk ya da bilgi güvenliği alanlarında çalışması gerekiyor.

Doldurduğunuz bir form ile tecrübelerinizi kanıtlamanız ve incelemeye sunmanız gerekiyor. Formun incelenmesi ise maksimum 8 haftalık bir süreç.

Sertifikayı edindikten sonra ise CPE’ler ile sertifikayı yaşatmanız gerekiyor. Ömür boyu öğrenme ve sürekli yenilenme yaklaşımı ile katıldığınız aktiviteler, toplantılar, eğitimler, ISACA İstanbul tarafındaki çalışma gruplarındaki faaliyetleriniz CPE olarak değerlendiriliyor. Burada toplamanız gereken ise yıllık minimum 20 puan olmak üzere üç yıl için 120 puan. ISACA International sitesi üzerindeki webinarları dinleyip, 3-5 soruluk soru kağıtlarında başarı göstermeniz durumunda da CPE kazanıyorsunuz.

CISA sertifikasını farklı kılan ISACA şemsiyesi altında Dünya çapında Bilgi Teknolojileri Yönetişim ve Denetim alanında çalışan profesyonellerin bir araya getirerek oluşturdukları sinerji ve değerle sunulan sürekli yenilenme. ISACA üzerinden yayınlanan denetim rehberleri, makaleler ve standartlar sistematik çalışmanın ve on binlerce IT profesyonelinin deneyimlerinin ürünü. Dünyanın dört bir yanındaki chapterlarda profesyonellerin bir araya geldiği etkinlikler ve paylaşım ortamları ise cabası. CPE kazanmanın önemli bir yolu ISACA Chapterlar. İstanbul Chapter için buradan, Ankara Chapter için buradan lütfen.

Geneliyle anlattıktan ve konudan konuya bilgi paylaştıktan sonra özetlemek faydalı olacaktır. CISA’yı almanın ön koşulu olan sınavı geçmenin yolu sistematik çalışmak, bol bol okumak ve soru çözmek. En önemlisi ISACA’nın denetim mantığını iyice anlamak. Çünkü Türkiyedeki uygulamalar ve iş yaşamında karşılaştığınız örnekler ISACA’nın mantığı ile örtüşmediği noktada sizi yanıltabiliyor. Sınava giriyorsanız başarılar diliyorum. Umarım yazı faydalı olmuştur.

TİDE İç Denetim Farkındalık Ayı

Mayıs ayı Türkiye İç Denetim Enstitüsü tarafından mesleki bilgilendirme ve bilinçlendirme ayı olarak belirlenmiş, bu ay içerisinde amaç İç Denetim'in fonksiyonu, faaliyetleri ve kuruma faydaları konusunda bilinçlendirme sağlanması. Ben de bu aya özel olarak sizlerle mesleğimizle ilgili, bir kaç kavramı paylaşmak isterim.



Konuyla ilgili TİDE başkanının mesajı için buraya tıklayınız.

İç denetim nedir?
İş kültürü, sistemleri ve prosesleri hakkında derin bilgi sahibi profesyoneller tarafından icra edilen iç denetim faaliyetleri, bir kurumda uygulanan iç denetim prosedürlerinin riskleri hafifletme noktasında yeterliliğini, yönetim süreçlerinin verimliliğini ve etkinliğini ve organizasyonel hedef ve amaçların ulaşılabilirliğini güvence altına alır.

Bir kurum neden iç denetime tabi olmalıdır?
Etkili yönetim uygulamalarında önemli rol oynayan iç denetim, yönetim kademesi ile yönetim kurulu arasında köprü kurar, kurumda hakim olan etik kültürü ve operasyonların verimliliğini değerlendirir ve kurallara, yönetmeliklere ve genel ideal iş uygulamaları kaidelerine uyumu sağlama noktasında kurumun güvenlik ağı işlevini görür.

İç denetim yöneticisinin hiyerarşik konumu nedir?
Şeffaflığı sağlamak, çıkar çatışmalarını ve çıkar birliklerini önlemek için, iç denetim faaliyetinin ikili hiyerarşik ilişkisi çerçevesinde yapılmasının en iyi uygulama olduğu görülmüştür. İç denetim yöneticisi; yönlendirme, destek ve idari ilişkilerde yardım etmek için üst yönetici kadrolara ve stratejik yönlendirme, takviye, sorumluluklar, kadro, ücret belirlenmesi ve performans değerlendirmesi için kurumun en üst gözetim ve denetim organına normal de denetim komitesine bağlı olmalıdır.

İç denetçi bağımsızlığını ve tarafsızlığını nasıl korur?
BAĞIMSIZLIK: Üst yönetici kadrolarla ve kurumun en üst gözetim ve denetim organıyla ikili hiyerarşik ilişki kurmak suretiyle iç denetim faaliyetinin bağımsızlığı iç denetim yönetmeliğiyle düzenlenmelidir. Daha açık bir ifadeyle, iç denetim yöneticisi, yönlendirme, destek ve idari ilişkilerde yardım etmek için üst yönetici kadrolara ve stratejik yönlendirme, takviye, sorumluluklar, kadro, ücret belirlenmesi ve performans değerlendirmesi için denetim komitesine bağlı olmalıdır. İç denetçiler, gerektiğinde şirket kayıtlarına ve personeline erişebilmeli ve herhangi bir engelle karşılaşmadan uygun araştırma tekniklerini kullanabilmelidir.

TARAFSIZLIK: İç denetçiler, tarafsızlıklarını korumak hedefiyle, denetledikleri alanla hiç bir kişisel veya profesyonel ilişki veya çıkar birliği kurmamalı ve tüm işlerinde ön yargısız ve tarafsız bir kafa yapısını muhafaza etmelidir.

İç denetim faaliyetiyle denetim komitesi arasındaki uygun ilişki tarzı nedir?
Yönetim kurulu denetim komitesi ile iç denetçiler birbirine bağımlıdırlar ve karşılıklı olarak erişilebilir olmalıdırlar. Bu çerçevede iç denetçiler denetim komitesini objektif görüşleriyle, bilgileriyle, eğitim faaliyetleriyle desteklerken, denetim komitesi de iç denetçilerin faaliyetlerini onaylar ve onlara doğrulama ve gözetim desteği sunar.

İç denetim profesyonellerinin faaliyetlerini yönlendiren standartlar nelerdir?
IIA’nın Mesleki Uygulamalar Çerçevesi’nin bir parçası olarak, Uluslararası İç Denetim Mesleki Uygulama Standartları(Standartlar)iç denetim mesleğinin temel prensiplerini anahatlarıyla belirler. İç denetim faaliyetinin nasıl icra edileceği noktasında ilgili diğer yönergeler, talimatlar ve düzenlemeler de belirleyici olabilir ve tavsiye edilen makul prosesler hakkında aydınlatıcı bilgiler sağlayabilir.

İç denetim işi ne gibi becerileri ve nasıl bir kadroyu gerektirir?
Verimli bir iç denetim yapısının kurulması ve bu yapının devamlılığı açısından, geniş bir beceri ve uzmanlık yelpazesi ve kendini profesyonel olarak sürekli geliştirme noktaları çok kritik önemdedir. Bu noktada, kurumun faaliyet yürüttüğü sektör ve iç denetim alanında geçerli Standartlar ve en iyi uygulamalar hakkında derinlemesine bilgi sahibi olma; teknik beceri ve uzmanlık; finansal ve operasyonel alanlar da prosesleri uygulama ve geliştirme bilgi ve becerisi; kuvvetli iletişim ve sunum becerileri ve mesleki sertifikasyon, örneğin CIA en temel unsurlardır. Bu noktada özel yeterliliklerin ve becerilerin kurum için denteminedilemediği noktada eş kaynaklardan veya dış kaynaklardan istifade etme yoluna gidilebilir, ancak iç denetim faaliyetinin yönetimi ve sorumluluğu dış kaynaklara teslim edilemez.

(* Tanımlar, Uluslararası İç Denetim Farkındalık Ayı Planlama Klavuzundan alınmıştır.)